Neyðtøka

Eftir at samtykkilógin bleiv samtykt í 2022, verður allur formur fyri kynsligari/seksuellari gerð uttan samtykki sæð, sum kynsligur ágangur ella neyðtøka.

Lógin sigur, at ein hevur ábyrgd av at tryggja sær, at allir partar ynskja at luttaka í tí kynsligu/seksuellu gerðini. 

Um brótsmaðurin/kvinnan brúkti tvang ella harðskap, ella um tú gjørdi mótstøðu ella ikki, er ikki avgerðandi. Tað er heldur ikki avgerðandi um tit kenna hvønn annan ella ikki.  

Ein skal ikki verða tvungin at geva samtykki. Samtykki skal gevast sjálvboðið, og samtykkið kann ikki gevast, um ein t.d. svevur ella er sera rúsað/ur.  

• Skjálvti  
• Vøddaspenningar  
• Títtur hjartasláttur  
• Lamsligni, kensluloysi  
• At kenna seg óveruligan 
• Grátur  
• Kensla av at vera um at kvalast, bringupína  
• Ótti, angist  
• Sorg  
• Búkpína  
• Ótryggleiki  
• Hjálparloysi  
• Ørkymlan 

• Átrokandi minnir og tankar 
• Marra, ringir dreymar 
• Svøvntrupulleikar 
• Øsing og fjáltur 
• Vøddaspenningar, trupult við at finna hvíld 
• Ótti, tá ein verður mintur um hendingina 
• Ilt við at hugsavna seg 
• Ótti, angist 
• Depression, tvørrandi áhugi, vónloysi 
• Skýggja fólk, sosial avbyrging 
• Væntandi sjálvsálit
• Ørkymlan, vreiði 

Onkur upplivir ikki nøkur av nevndu árinum, meðan onnur kunnu uppliva fleiri samstundis. Tær fyrstu reaktiónirnar eftir neyðtøku ella neyðtøkuroynd vara ofta stutt, men kunnu eisini vara eitt longri tíðarskeið. Kropslig árin, so sum títtur hjartasláttur og grunnur andadráttur, koma ofta fyri undir neyðtøkuni og eru partur av natúrligu stressreaktiónunum hjá kroppinum.

Kropsligir og sálarligir trupulleikar, ið kunnu hava verið til staðar áðrenn tilburðin, kunnu versna og verða til átrokandi trupulleikar og kreppu. Ver tilvitað/ur um, at ymiskar hendingar í gerandisdegnum og umhvørvinum kunnu elva til ógvuslig minnir um neyðtøkuna/neyðtøkuroyndina.  

Vilt tú vita meira um sálarlig árin eftir neyðtøku ella neyðtøkuroynd, so kanst tú lesa faldarin her.

Um tú hevur tørv á samrøðum við ein sálarfrøðing, setur ein sálarfrøðingur seg í samband við teg innan 72 tímar eftir tilburðin (gerandisdagar). Sálarfrøðingurin bjóðar tær til eina samrøðu innan tvær vikur eftir tilburðin. Sálarfrøðiligu samrøðurnar eru ókeypis. 

Um neyðugt, verður tú kannað av serlækna í kvinnusjúkum, og royndir verða tiknar fyri at útiloka smittu við kynssjúkum.

Tú fær uppfylging, um tína støðu nakrar dagar eftir kanningarnar. Eisini fært tú vegleiðing, um hvørjar møguleikar tú hevur við øðrum myndugleikum. 

Vit eru øll ymisk, og tí er eisini ymiskt, hvat hjálpir, tá ið vit hava tað torført. Meðan summi fáa orku av at luttaka í sosialum virksemi, kunnu onnur hava gagn av at hvíla seg á sofuni við einari góðari sendirøð. Tú veitst best sjálv/ur, hvat tú hevur tørv á, og tí er tað týdningarmikið at lurta eftir egnum tørvi. 

Nógv fólk, sum hava verið fyri neyðtøku ella neyðtøkuroynd, uppliva skuld, skomm og sjálvábreiðslu. Tað kann hjálpa at arbeiða við at sleppa hesum kenslum so mikið sum til ber. Minnist til, at neyðtøkan/neyðtøkuroyndin ongantíð er tín skyld. 

Eftir hendingina kanst tú hava tørv á einari pausu frá sosialum virksemi, skúlagongd/lesnaði/arbeiði o.s.fr. Tó kann tað hjálpa at taka dagligar vanar upp aftur, tá ið tú ert klár/ur til tað, tí teir kunnu hjá mongum skapa ró og geva eitt avbrot frá tankunum um hendingina. 

Hjá mongum er tað ein tilgongd at seta navn á eina hending sum neyðtøku ella neyðtøkuroynd – ein tilgongd, sum kann taka dagar, vikur, mánaðir ella ár. Hetta kann stava frá iva um, hvørt ein uppliving er nóg ring til at vera neyðtøka, til dømis tí at kropsligur harðskapur ikki var ein partur av tí. Eisini kann tað vera stór sorg í at viðurkenna, at tað, ein hevur verið fyri, veruliga er ein neyðtøka ella neyðtøkuroynd.

At arbeiða við at viðgerða hendingina kann taka tíð. Av somu orsøk velja mong ongantíð ella ikki fyrr enn langa tíð eftir, at siga frá um hendingina.

Kynsligur ágangur er ein tung og møguliga traumatiserandi hending, og tað er vanligt at hava tað trupult leingi aftan á hendingina. Tó fáa tey flestu tað betri við tíðini – bæði við og uttan fakliga hjálp. 

Í døgunum beint eftir tilburðin er tann órættaða/i skelkað/ur. Grætur kanska ógvusliga, skelvur og tosar ósamanhangandi. Viðkomandi kann eisini tykjast fjar/ur og líkasæl/ur ella flenna og tvætla, sum um einki var hent.  

Her skalt tú sum avvarðandi gera títt besta: Vís umsorgan og royn at rúma atburðinum hjá tí órættaðu/a. Tær nýtist ikki at fjala tínar kenslur. Tað er í lagi at vísa, at tú eisini ert ávirkað/ur av støðuni, men royn og slepp undan støðum, sum eru merktar av ov nógvum roki og rumbli. Tað er fyrst og fremst tann órættaða/i, sum alt snýr um júst nú.  

Ver til staðar. Hugsa um at skapa eitt trygt umhvørvi fyri órættaðu/a við at tú ella onkur annar, sum stendur henni/honum nær, støðugt eru til staðar beint eftir valdsgerðina, eisini um náttina. 

Veit tína hjálp við at minnast týdningarmikil boð og upplýsingar. Tann órættaða/i kann hava avbjóðingar við at minnast.  

Fyrireika leypandi órættaðu/a um, hvat hendur í næstum, t.d. kanningar ella avhoyring hjá løgregluni.  

Royn og ver tolin. Tann órættaða/i er í eini óveruligari støðu og kann stundum vera tigandi, fjar/ur og avvísandi. Hetta merkir ikki at hon/hann/ ikki hevur tørv á, at tú ert til staðar.  

Lýð á um órættaða/i ynskir at tosa um tilburðin; men royn ikki at leggja trýst á, um tann órættaða/i ikki ynskir at tosa um tað, sum er hent.  

Vissa órættaðu/a um, at hon/hann ikki er til stríð ella byrðu fyri teg. 

Les meira um hvat Føroya Politi bjóðar her.

Sí yvirlit av sálarfrøðingum hjá Heilsutrygd her.